Yayınlar

SÜRATAM Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Danışma Organları Arasında! Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Danışma Organları için oluşturulan Küresel Forum’da SÜRATAM da  onaylayan ve destekleyen organizasyonlar arasında yerini aldı. Hükümetler, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın uygulanmasının nasıl hızlandırılacağı ve geniş bir yelpazedeki toplumsal aktörlerin etkin biçimde nasıl dahil edileceği konusunda uygun giriş noktaları aramaktadır. Bu arayış sürecinde, Gönüllü Ulusal İncelemelerin oluşturulması giderek daha fazla hükümetin ve toplumun bütününün yaklaşımlarına sahiptir. Yeni yaklaşımlara duyulan bu ihtiyaç, Küresel Konseyler ve Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonları ve benzeri çok paydaşlı kuruluşların sunabileceği değeri değerlendirmek için Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Danışma Organları için Küresel Forum girişimi başlatılmıştır. 2019 HLPF’nin bir günlük çalıştayında, ulusal hükümetlerden ve ilgili paydaşlardan temsilciler, Sürdürülebilir Kalkınma için Ulusal Konseylerin ve benzeri organların 2030 Gündemi’nin devlet sunumuna nasıl katılabileceğini tartıştılar. Günün ana odağı, Sürdürülebilir Kalkınma Ulusal Konseyleri ağının (NCSD’ler) ve benzer organlarının değerinin tartışılmasıydı. SÜRATAM da Türkiye’yi temsilen bu etkinlikte yerini alarak bir ilke daha imza attı. https://sdg-advisorybodies.net/endorsements/   

Koleksiyon Ürünleri MAS Certified Green Sertifikası Aldı! Türkiye’nin önde gelen mobilya üreticilerinden Koleksiyon ürünlerini MAS Certified Green ile test ettirerek uçucu organik bileşen (VOC) emisyon değerleriyle sertifika almaya hak kazandı. Yapmış olduğu bu çalışma ile Koleksiyon, sertifikalandırılan ürünleri ile yeşil bina projelerinde alternatif haline geldi.   Koleksiyon Mobilya’nın saklama bölmeli yatak, öğrenci yurdu için yatak, masa ve saklama bölmeli ranza, dolaplı öğrenci masası, raflı saklama ünitesi ve ranza ürünleri için hazırlanmış olan MAS Certified Green sertifikalarına buradan ulaşabilirsiniz.   MAS Certified Green MAS Certified Green®, LEED tarafından iç mekan yapı ürünlerinde zorunlu tutulan Uçucu Organik Bileşen (VOC) emisyon test yapılması ve etiketlendirmesinde akredite olmuş bir programdır. 2005 yılında Materials Analytical Services (MAS) tarafından kurulmuş olup, çeşitli iç mekan yapı malzemeleri, mobilya ve döşemeler için yapılan bir etikettir. Üreticilerin değişkenleri anlamaları ve sertifikasyona aktif olarak katkıda bulunmaları için bilim tabanlı, şeffaf bir program olma özelliğine sahiptir. Dünyada 100’den fazla üretici ve 2500’den fazla çeşitli ürün sertifikasyona sahiptir.   The MAS Certified Green® programı, düşük VOC emisyonlu ürün ve iç mekan kullanımı için olan materyalleri belirlemek amacıyla, performans ve valide edilmiş standartları bir araya getirmeyi amaçlar. Bilimsel standartlara göre test edilen ürünlerin sertifikasyon süreci tamamen halka açıktır. Mimarlar, tasarımcılar ve tüketiciler tarafından ulaşılabilirliğini sağlamak adına belgelendirilmiş ürünlerin halka açık dizinini oluşturur. Program ayrıca üreticilerin kendi ürünlerinin VOC emisyonlarını izlemelerine yardımcı olur ve düşük emisyonlu ürünlerle ilgili alıcılara ulaşmasına katkı sağlar.

Nedir Bu EPD’ler? Emine Gözde Aydın   EPD Belgesi nedir sorusuyla son zamanlarda sıkça karşılaşır olduk. EPD – Çevresel Ürün Beyanları (Environmental Product Declarations), özellikle ihracatla uğraşan şirketlerin talep ettiği bir belgelendirme sistemiyken, artan bir hızla farklı sektörlerde de yer bulmaya başladı. Peki nedir bu EPD belgesi? Neden bu belgelere ihtiyaç duyulur ve neden alınması gereklidir? Bu yazıda bu soruların cevaplarına ve birçok detaya daha yer vereceğim.   EPD Belgesi Nedir? Öncelikle EPD belgelerinin ne olduğuyla başlayalım. Tip 3 çevre etiketi olarak tanımlanan Çevresel Ürün Beyanları (EPD), ürünlerin LCA (Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi) çalışmaları sayesinde ortaya çıkarılmış çevresel verileri ve bununla bağlantılı olan diğer bilgileri ISO 14025 uluslararası standartlara göre raporlayan, bağımsız doğrulanmış belgelerdir (ISO 14040, 2006). EPD belgeleri hammadde eldesi, enerji kullanımı ve verimliliği; malzeme ve kimyasal madde içeriği; hava, su ve toprağa verilen emisyonlar; atık oluşumunu nicel olarak ortaya koymaktadır. Ticaret odaklı olup, LCA kapsamında ekonomik faaliyetlerin çevresel etkilerini ve üretim sürecinde meydana gelen çeşitli emisyon değerlerini dikkate alırken, bağımsız şekilde, üreticinin sağladığı bilgilerle hazırlanan EPD’ler, ürünün teknik tanımı, üretici firma detayları ve LCA sonuçlarından meydana gelir. EPD gibi çevre etiketleri, ürünlerin çevresel performansını değerlendiren, bir çeşit çevre performans ölçütüdür ve aynı zamanda sürdürebilirlik ölçütü olarak da kullanılabilmektedir.   EPD Belgeleri ile; Çevresel performans karşılaştırması yapılabilir, Sürekli çevresel gelişiminizi yansıtılabilir, İlgili çevresel etkilerin bilgileri sunulabilir.   EPD belgeleri karar vericiler tarafından aşağıdaki şekilde de kullanılabilir; Kuruluş içi çevre yönetimi – Ürün performansı denetleme ve iyileştirme, Kurumlar arası – İlgili ve güvenilir bilgi ile ürün performans iletişimi, Firmadan tüketiciye – Çevresel farkındalık iletişimi, Müşteri – EPD belgesi tanıtımı ile müşteri beklentilerinin karşılanması/doğrulanması.   Şekil 1: Yıllara göre EPD Belgeleri     Yıllara göre bakıldığında EPD Turkey ve The International EPD System ile eş zamanlı olarak yayınlanan EPD belgesi sayısı pek çok sebebe bağlı olarak değişmektedir. Özellikle ekonomik istikrarın son iki yılda dalgalanması, üretici firmaların bu tip harcamalara karşı mesefeli durmalarına neden olmuştur. Ancak ihracat gibi şirketler için önemli olan ticari faaliyetlerde zorunlu tutulan EPD belgesine olan talep gün geçtikçe artmaktadır.   Şekil 2: Sektörlere göre EPD Belgeleri   Sektörel bazda yayınlanan EPD sayısı ise yine ihracata bağlı olarak dağılıyor diyebiliriz. Ülkemizin ihracatta en büyük kalemine sahip olan yapı ve inşaat malzemeleri sektörü EPD belgelerinin yayınlanmasında da başı çekmektedir.   EPD Belgesi Nasıl Alınır? Peki nasıl alınır bu EPD belgesi? EPD belgelendirme sürecinin ilk dört aşaması genellikle LCA alanında uzman danışmanlık firmaları tarafından yürütülmektedir. Fakat LCA uzmanına sahip firmalar bu çalışmaları kendi içinde de yürütebilir. Belgelendirme süreci, üretici firma ve danışmanlık firmasına da bağlı olup minimum 2 ay olmak üzere değişkenlik göstermektedir (EPD Turkey). Her EPD Kayıt Operatörü üzerinden alınan EPD belgelerinin süresi PCR dokümanında belirtilir. Genel olarak yapı malzemelerinde 5, diğer ürünlerde 3 yıllık geçerlilik söz konusudur. EPD geçerlilik süresinin sonunda tekrar değerlendirme yapılarak EPD belgesinin devam edip edilmeyeceğine karar verilir. Karar aşamasında üretim süreçlerindeki değişiklikler ve çevresel performans değişimi etkin rol oynar. EPD belgesi alınabilmesi için ürünün hammaddeden fabrika çıkışına (beşikten kapıya) kadar tüm evrelerinin LCA modellemesi ile çevresel etkilerinin hesaplanması gerekiyor. Bu çalışmalar teknik uzmanlık gerektirdiği için dışarıdan bir danışmanlık hizmetinin alınması uygun görülmektedir. LCA çalışması bittikten sonra eğer yapı ürünü ise EN 15804 normuna da uygun raporlanarak EPD belgesi ile EPD Kayıt Operatörüne başvuruda bulunuluyor. Kurum kanalıyla LCA uzmanı bağımsız üçüncü kişiler tarafından değerlendirmeye alınır. Değerlendirme sonucuna göre EPD belgesine hakkınız teyit edilir ve ulusal ve uluslararası internet sitelerinde yayınlanarak tüm dünyaya duyurulur. EPD Kayıt Operatörü nedir dediğimiz de ise dünya genelinde birden fazla operatör bulunmaktadır. Ülke bazında farklılık gösteren bu operatörlerin başlıcaları şöyledir: Alman IBU, Amerikan UL, Fransız PEP Ecopassport, Güney Kore KITECH ve İsveç The International EPD System. Bununla beraber EPD Turkey, İsveç menşeili The International EPD System’in bölgesel yürütücüsü olan Sürdürülebilir Üretim Ar-Ge ve Tasarım Merkezi – SÜRATAM tarafından yürütülen, uluslararası onaylı ISO 14025 ve EN 15804 uyumlu EPD belgelerinin Türkiye’deki tek yetkili kayıt kurumudur. EPD Turkey, 2014’ten bu yana farklı sektörlerden üreticilere EPD belgesi kayıt hizmeti vermektedir. Kayıt hizmeti ile birlikte sürdürülen veri tabanı projesi TuRCoMDat ile, Türkiye’de üretilen firma spesifik yapı malzemesi ürünler ve Türkiye’ye özgü üretim verileri ile iklim değişikliği başta olmak üzere çevresel performans bilgisini erişilebilir kılmayı amaçlamaktadır. TurCoMDat’ın Türk yapı malzemeleri üreticilerine Avrupa’da gelişen yeşil bina pazarına da giriş imkanı sağlaması amaçlanmaktadır. Yeşil Bina Sertifikaları: EPD belgeli yapı ürünleri Amerikan LEED, İngiliz BREEAM ve Alman DGNB gibi yeşil bina sertifikasyon sistemlerinde ilave puan sağlayarak üretici firmaların bu belgeleri almasını teşvik etmektedir. Bunun yanısıra uluslararası geçerli olduklarından dolayı yapı ürünleri üreticileri EPD beyanları yoluyla çevre ve sürdürülebilirlik duyarlılığını kurumsal bir sorumluluk olarak da gösterebilmektedirler. Bu anlamda, EPD’li ürünler mimar ve müteahhitlere kolaylık sağlarken yapı ürünleri üreticilerine de yeni pazar fırsatları sunmaktadır. EPD Belgeleri, Avrupa Standartlar Komitesi (CEN) Yapılarda Sürdürülebilirlik Normunda (CEN 350) tanımlanan ve yapı ürünlerinin çevresel etkilerinin değerlendirilmesi çerçevesini belirleyen EN 15804 normuna uygun olarak hazırlanmalıdır. Sürdürülebilir Tedarik/Satın Alma: ISO 14025’e göre EPD’lerin amaçlarından biri de daha düşük çevresel etkilere sahip olan ürün kullanımını ve üretimini teşvik etmektir. Birçok ülkede satın alma ve ürün tedarik uygulamaları kanunlarla belirlenmiş olup, Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliğinin de bu çerçevede uygulamaları bulunmaktadır. EPD belgeleri aleni ve şeffaf bilgi beyanı ile bu gereklilikleri yerine getirmektedir. EPD’ler uluslararası standartlara uygun biçimde hazırlandığı ve ISO 14025 yönetmeliğine dayandığından sürdürülebilir ürün tedariği uygulamalarına uygundur. Belirlenmiş ürün grupları olmadığı için hiçbir kısıtlama olmadan tüm ürün ve servisler için EPD belgesi alınabilir. Karbon Nötrleme: Avustralya Hükümeti Çevre ve Enerji Bakanlığı ve Avusturalya EPD Programı, Avustralyalı Çevresel Ürün Beyanlarının artık hızlı bir süreçle karbon nötr sertifikasyon kazanabileceğini duyurdu. Bu, Avustralya’da karbon nötr sertifikası elde etmek için bir EPD geliştiren veya geliştiren işletmeler için daha kolay ve daha uygun maliyetli hale getirecektir. Süreç şu anda sadece Avusturalya EPD Sekreterliği aracılığıyla Uluslararası EPD® Sistemine kayıtlı EPD’ler içindir. Tüm bu bilgilerin ışığında anlaşılmalıdır ki; EPD belgeleri yerel yahut uluslararası ticarette bariyer haline gelmeye başlamıştır. Çevreye daha duyarlı ürünlerin kullanımı için önemli bir karar verme aracı olarak kullanılabilecek EPD’lerin birbirinden çok farklı sektörleri etkisi altına aldığını görüyoruz. Umuyoruz çevresel bilinç giderek artar ve üreticiler benzer sürdürülebilirlik çalışmalarında yer almaya hızla devam ederler. EPD Turkey , Çevresel Ürün Beyanları – EPD® Nedir?. Available: https://epdturkey.org/epd-hakkinda/epd-nedir/ ISO 14040 2006, Environmental management, life cycle assessment, principles and framework, 2. ed. edn, ISO, Geneva.

Ne Yapıyoruz Biz? Seda Gazioğlu | Sustainability Consultant | Metsims Sustainability Consulting   Türkiye 2017 yılının ilk 6 ayı için elektrik enerjisi üretimi %35’ini dogalgazdan, %24’ünü hidro enerjiden, %32’ini kömürden ve sadece %9 gibi küçük miktarını hidro hariç yenilenebilir kaynaklardan üretiyor. Türkiye’de mevcut olan kömür kaynaklarını kullanmak üzere yeni birçok termik santraller kurulmasının planlandığını da duyuyoruz. Ancak böyle bir planın etkileri çevresel, iklimsel ve ekonomik olarak incelenmeli. Şekil 1 Türkiye Elektrik Enerjisi Kaynak Dağılımı (2017/Ocak-Temmuz)   Yenilenebilir yani kaynakları sınırlı olmayan enerji kaynağı olan hidroelektrik, rüzgar, jeotermal ve biogaz enerji dağılımında %35’lik bir yer tutuyor. Tabi ki burada hidroelektrik santrallerin Türkiye’deki işletme yöntem doğan sıkıntılar ve doğaya etkileri tartışmalı. Büyük bir payı %35’lik bir oranla doğalgaz alırken onu toplam %31’lik bir oranla kömür izliyor. Ancak bu payın önümüzdeki yıllarda kömüre yapılan yatırımlar ve devlet teşvikleri nedeniyle daha da artması beklenmekte. Yapılması planlanan 80 yeni kömür ile çalışacak termik santral var ve bunların kapasitesinin 67 GW olması bekleniyor; yani Türkiye dünyada kömürden enerji üreten 3. büyük ülke olma yolunda[1]. Nükleer enerji misali kömür de bir yerli enerji kaynağı gibi algılanıyor. Aslında 2017 yılında elektrik üretimi için kullanılan kömürün %51’ini dışarıdan satın aldık. Ancak bu durum ülke ekonomisine olumsuz etki yapıyor. Görünen o ki Avrupa genelinde 1800’lü yıllarda başlayan kömüre ilgiyi Türkiye 220 yıl sonra yakalamayı hedeflemekte. Halbuki Dünya’daki enerji trendi bambaşka bir yolda. İngiltere, Belçika ve Danimarka, Portekiz, Finlandiya ve Kanada gibi ülkeler kömürden vazgeçiyor ve birkaçı da vazgeçmiş durumda. 2016 itibariyle 170 ülke yenilenebilir enerji hedeflerini harekete geçirmek için stratejiler üretiyor. World Economic Outlook (WEO)tarafından yayınlanan Dünya Enerji Görünümü” raporuna göre küresel enerji talebindeki son 10 yılda %45’lik artışı karşılayan kömür 2040 yılına kadar sadece %10’luk bir artışı karşılayacak.   Fosil yakıt kaynaklı CO2 salınımlarının bizlere etkisi ne? İklim değişikliğine sebep olan en kirli enerji kaynağı kömürden elektrik üretimi kaynaklı emisyonlar 0.91 kg/kWh ve 0.790 kg/kWh ile başı çekiyor.Paris Anlaşması’na göre ortalama küresel sıcaklık artışının yüzyılın sonuna kadar 1,5 ila 2 derece arasında sınırlandırılması konusunda büyük önem taşıyan karbondioksit salınımlarının en büyük kaynağı enerji üretim ve tüketim faaliyetleri. Buna göre enerji kaynaklı emisyon miktarlarında en  büyük paya ve en büyük salınıma sahip olan kaynak KÖMÜR. Ve Türkiye’nin gelecek planlarında 80 yeni kömür santrali var, ilginç değil mi? Şekil 2 1 kwh elektrik üretiminde ortaya çıkan CO2’nin kaynak yüzdesi   Şekil 2’de görüldüğü gibi 1kWh elektrik üretilirken ortaya çıkan emisyonun %55’i kömürden kaynaklanıyor. Türkiye’nin karbon ayak izinin %73’ü enerjiden kaynaklanıyor. Yani Türkiye’nin toplam karbon ayakizinin %40’ı sadece kömür yakmaktadan kaynaklanıyor. Buna göre en büyük etkinin 1 kWh elektrik üretimi başına 1,1 kg CO2’lik bir emisyonla kömürden kaynaklandığını görüyoruz. Daha sonrasında da 1,08 ile petrol ve 0,6 kg CO2 ile doğalgaz geliyor. Yenilenebilir enerji kaynaklarının etkisinin de grafikte görülemeyecek kadar küçük olduğunu görüyoruz.   Şekil 3  Enerji kaynakları ve emisyon salınımları (Metsims-SimaPro Ecoinvent kullanılarak yapılan hesaplamalar kaynaklıdır.) Kömürün etkisi sadece iklime değil Kömürün yakılması sırasında karbon monoksit (CO), PM10 gibi emisyonlar ortaya çıkıyor. Bunlardan PM10 için Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün belirlediği sınır 22 µg/ m3 iken Türkiye’de bizim soluduğumuz havada bu miktar 60 µg/ m3 civarında[3]. Yüksek PM10 oranının akciğer kanseri risklerine, kalp ve solunum yolu rahatsızlıklarına neden olduğu bir gerçektir. 2010 yılında hava kirliliğinin neden olduğu 400 000 prematüre doğum yaşandığı tahmin edilmektedir[4]. Türkiye’de kömür üretiminde son 30 yılda 1580 madenci hayatını kaybetti[5]. 2014 yılında Soma Faciası nedeniyle 301 madenci aynı madende hayatını kaybetmişti.     İklim değişiyor ya biz? Aşırı İklim Olayları şiddetli yağış ve sel, fırtına, dolu, sıcak hava dalgası, şiddetli kar, yıldırım, soğuk hava dalgası, toprak kayması,  sis ve hortumu olarak tanımlanır. Buna göre 2016 yılında 2010’a göre aşırı iklim olayları sayısı %50 arttı ve kentlerin sık sık su altında kaldığı 2015’teki olaylardan sonra, en çok aşırı hava olayı yaşanan ikinci yıl oldu. 752 aşırı iklim olayı yaşanan 2016 yılında 341 fırtına ve hortum, 144 su baskını yaşandı [6]. Her yaz bizi bunaltan yüksek sıcaklıklardan şikâyet ediyoruz, klimalar her sene bir tık daha yüksek ayarda çalışıyor. Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)’nin 2007’de yayınladığı 5. Raporunda göre dünya son 60 yılda 0,6 derece ısınmış. 0,6 derecelik artışla neler yaşadığımızı tedirginlikle izlerken, yüzyılın sonuna kadar bu ısınmanın 1,5 ila 2 derece arasında kalması için ülkelerin, dolayısıyla emisyon yayan şirketlerin emisyonlarını kısıtlaması için Paris Anlaşması hedefler koyuyor. Her sene ya yaz geç geliyor ya da kış. Baharın nereye gittiğinden bahsediyoruz artık iki tane mevsim var yaz ve kış. İklim değişikliği gündelik hayatımızın bir gerçeği olmuş durumda. Yaz ortasında günlük güneşlik bir günün sonunda işten çıkıyoruz ancak birden fırtına kopuyor ve eve bile gidemeyecek duruma geliyoruz. Havanın dengesizliğinden bahsediyoruz, ama dengesiz olan hava mı yoksa bizler miyiz yoksa havanın dengesini bozan iklim değişikliği mi ? Başka bir çözüm mümkün mü? Avrupa ve Türkiye’nin yer aldığı güneş enerjisi haritasına bir bakalım. Burada Türkiye’nin birçok Avrupa ülkesinden daha yüksek güneş enerjisi potansiyeli olduğunu görmek zor değil. Orta ve Doğu Avrupa orta derecede güneş almayı temsil eden sarı ve yeşil renkte iken Türkiye’nin neredeyse %80’i en yüksek güneş alımını ifade eden kırmızı renklerde (Şekil 4). Şekil 4 https://britishbusinessenergy.co.uk/world-solar-map/ Almanya gibi potansiyeli düşük olan bir ülkenin 39 700 MW güneş enerjisi kapasitesiyle dünya 2. si olması, ondan neredeyse 2 kat yüksek potansiyele sahip Türkiye’nin ise 266 MW ile 33. sırada yer alması çözümün biraz teknolojisi gelişimi, yatırım ve bu konuda kararlılıkta olduğunu gösteriyor. Diğer yandan gerekli politika altyapısının olmaması ve teşviklerin doğru kurgulanmaması da bu potansiyeli değerlendirmemiz engelliyor.   Tablo 1  Kaynaklarına göre enerji potansiyelleri[7]   Türkiye’nin yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli Tablo 1’de görüldüğü gibi. 2016 yılındaki elektrik tüketimi 24 370 GWh olan bir ülke için hiç de fena bir potansiyel değil. Güneş enerjisi potansiyelinin tamamını kullanabilmek biraz zor görünse de enerji açığını kapatabilmek için çok iyi bir kaynak olabilir. Mevcut durum böyle iken kömüre yönelip toplam kurulu güçleri 67 GW olan yeni termik santraller kurmak atmosferimize yıllık toplam 1 milyar 784 milyon ton CO2e salınımına sebep olacaktır.. Bu durum, Paris Anlaşması hedeflerinde beyan ettiğimiz emisyon azaltım hedeflerini tutturmamızın önünde en büyük engel olacaktır (Şekil 5). Şekil  5 Paris Anlaşmasına göre Türkiye’nin emisyon hedeflefleri   Almanya’da 0,5 CO2/kWh olan elektrik kaynaklı emisyonlar kömürden vazgeçme politikalarına bakılırsa daha da azalacak ancak Türkiye’nin ki 1,3 CO2/kWh seviyelerine yükselecektir. Eğer karbon vergilendirmesi yasal bir zorunluluk haline gelirse Türkiye’de üretilip ihraç edilen ürünler, Avrupa’dakilerle karşılaştırıldığında daha maliyetli hale gelecektir. Bir başka açı ile bakarsak enerjisi karbon yoğun olan bir Türkiye’de üretim yapmak pahalılaşırken yenilenebilir enerji kaynaklarına geçişini sağlamış ülkelerdeki üretim daha cazip hale gelecektir. Başka bir çözüm mümkün. Yenilenebilir enerji teknolojisi, halk sağlığı için, iklim sağlığı için ve en son ekonomisinin devamlılığı için en büyük yatırım alanlarından biri olmalı. Bu amaçla devlet teşvikleri artmalı, kömürden uzak durulması için vergilendirmeler olmalı ve temiz enerji devrimi bugün başlamalıdır. Başka bir çözüm mümkün ama başka bir dünya değil. [1] http://env-health.org/IMG/pdf/briefing_ff_subsidies_and_health_turkish_final_version.pdf [2] Metsims Sustainability Consulting, Internal documents SimaPro ve Ecoinvent kullanılarak yapılan hesaplamalar [3] . Exposure to air pollution (particulate matter) in outdoor air. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2011 (ENHIS Factsheet 3.3) ( http://www.euro.who.int/__data/assets/ pdf_file/0018/97002/ENHIS_Factsheet_3.3_July_2011.pdf ) [4] http://env-health.org/IMG/pdf/150220_factsheet_air_and_health_turkey_en_final.pdf [5] http://www.dogrulukpayi.com/beyanat/54573eb274685 [6] https://350ankara.org/asiri-iklim-olaylari-2017-raporu/ [7] http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/47/1924/20179.pdf